Vrijheidsbeperkende maatregelen

Voorzieningen die dagopvang en verblijf aanbieden, hebben als opdracht kinderen en jongeren op een zorgzame en menswaardige manier te begeleiden en op te vangen binnen een pedagogisch kader. De GO! voorzieningen hanteren daarbij het kader van het pedagogisch project, het PPGO!.

Het decreet Rechtspositie van de minderjarige (DRM) vormt het centrale referentiekader en waarborgt de rechten van het kind, zoals het recht op informatie, participatie, privacy, veiligheid en kwaliteitsvolle begeleiding.

Soms worden vrijheidsbeperkende maatregelen toegepast om de veiligheid en het welzijn van kwetsbare jongeren te waarborgen. Deze maatregelen zijn bedoeld om situaties aan te pakken waarin het gedrag van de minderjarige een risico vormt voor henzelf of anderen. Het bewust omgaan met vrijheidsbeperkende maatregelen is een complex gegeven waarbij verschillende aspecten in acht dienen genomen te worden. De focus ligt daarbij op preventie en het creëren van een veilige, humane en respectvolle omgeving voor kinderen en jongeren.

In de begeleiding en ondersteuning is een positief leer- en leefklimaat creëren, waarbinnen kinderen en jongeren kunnen groeien en zich ontwikkelen, van groot belang. Het leren omgaan met (keuze)vrijheid, bewuste keuzes maken en geleidelijke aan autonoom handelen, zijn essentiële onderdelen van dit proces. Beperken van -of beter- bewust hanteren van die vrijheid is dus inherent aan dit begeleidingsproces.

Hoewel vrijheidsbeperking soms noodzakelijk kan zijn om de veiligheid en het welzijn van kwetsbare jongeren te waarborgen, moet het gebruik ervan tot het minimum beperkt worden en altijd gekoppeld worden aan een breder behandelplan. Het doel moet altijd zijn om de minderjarige te helpen en te ondersteunen bij het ontwikkelen van vaardigheden en strategieën om hun gedrag te verbeteren.

Vrijheidsbeperkende maatregelen kunnen verschillende vormen aannemen, afhankelijk van de situatie en de ernst van het gedrag. We kunnen daarbij een enge, dan wel een brede definitie van vrijheidsbeperkende maatregelen hanteren; niet alleen maatregelen zoals afzondering en fixatie maar evenzeer maatregelen die een beperking van bewegings- of keuzevrijheid inhouden. Dit gaat dan van groepsafspraken rond gezamenlijke maaltijden, over beperkingen in contact met de buitenwereld, het tijdelijk beperken van bewegingsvrijheid,…. Daarnaast kunnen ook fysieke beperkingen, zoals fixatie, worden toegepast om de veiligheid te waarborgen. Het is echter van cruciaal belang dat deze maatregelen uitsluitend worden gebruikt als laatste redmiddel en dat er altijd een zorgvuldige afweging wordt gemaakt van de proportionaliteit en noodzaak ervan. Het gebruik van afzondering en fixatie mag nooit worden gezien als een op zichzelf staande interventie, maar als onderdeel van een multidisciplinaire benadering waarbij alle betrokken partijen samenwerken, waaronder de minderjarige, hun familie en zorgverleners.

Naast het waarborgen van een positief leefklimaat, is ook een stimulerend werkklimaat, waarbij medewerkers zich veilig en gesteund voelen belangrijk. Dit vereist voldoende en goed opgeleid personeel dat een participatieve en krachtgerichte basishouding heeft, ondersteund door een beleid dat geweld vermijdt en reduceert.

Kwaliteitsvolle opvang en zorg vraagt bovendien preventieve infrastructurele maatregelen en dus gepaste infrastructuur waar kinderen en jongeren voldoende ruimte hebben om zich uit te leven en zich thuis te kunnen voelen, maar ook om op momenten waar daar nood aan is, privacy en rust op te zoeken. Het gaat dan over voldoende grote ruimtes, (groene) buitenruimtes, mogelijkheid om naar eigen de kamer te gaan, ….

Het gebruik van vrijheidsbeperkende maatregelen bij minderjarigen roept ethische en juridische vraagstukken op. Het is belangrijk dat deze maatregelen worden toegepast met respect voor de rechten van minderjarigen en dat er strikte protocollen en richtlijnen gevolgd worden, die kaderen binnen een kwaliteitsbeleid,  om misbruik of onnodig lijden te voorkomen.

De ontwikkeling van de intersectorale richtlijn voor de preventie en toepassing van afzondering en fixatie in de brede residentiële jeugdhulp', is een stap in de goede richting. Het voortdurend verfijnen en verbeteren van deze richtlijn is een meerjarig proces.

https://www.jeugdhulp.be/professionelen/themas/vrijheidsbeperkende-maatregelen

Reflectie-instrument 'Bewuster omgaan met vrijheidsbeperkende maatregelen' ; SAM, steunpunt Mens en Samenleving

Departement Zorg: VIPA/ regelgeving/ agressie, vrijheidsbeperking of -beroving